Product Management ở Việt Nam: Tại sao PM Việt Nam đang học sai skills?

Câu chuyện từ tuần trước

Team mình vừa ship một tính năng mới. Làm 2 tuần, UI đẹp, code clean, metrics tracking đầy đủ. Nhưng sau 1 tuần, engagement... thảm họa.

Product Owner hỏi: "Sao user không dùng vậy ta?"

Mình ngồi review lại process và nhận ra: mình đã build một tính năng rơi vào category "hay ho nhưng ai quan tâm". Kiểu như dark mode cho app banking - cool thật đấy, nhưng user vào app để chuyển tiền chứ không phải để ngắm giao diện.

Đó là lúc mình realize có 4 loại feature mà PM nào cũng nên hiểu:

Loại 1: "Wow, hay quá!" - Bất ngờ và impact thật sự. Ví dụ như lần đầu thấy Grab cho chat với tài xế, hoặc Shopee Live shopping. Những thứ này solve pain point thật của user theo cách họ chưa từng nghĩ đến.

Loại 2: "Phải có chứ" - User expect và nó quan trọng. COD, free ship, customer service tiếng Việt. Không có là user bay màu ngay lập tức.

Loại 3: "Hay đấy nhưng..." - Cute, polish nhưng không ảnh hưởng quyết định của user. Custom avatar, animation mượt, notification sounds. Nice to have.

Loại 4: "Ai quan tâm?" - Cả expected lẫn không quan trọng. Newsletter weekly, tutorial 10 bước, advanced settings mà chỉ 2% user động vào.

Feature mình build tuần trước? Rơi thẳng vào loại 3. Dev team thích, design team proud, nhưng user... shrug.

Vấn đề lớn hơn

Nhưng đó chưa phải insight chính. Vấn đề lớn hơn mình nhận ra từ community: PM Việt Nam đang học những skills sai.

Mọi người đổ xô học analytics - cohort analysis, retention curves, funnel optimization. Học frameworks - RICE scoring, OKRs, North Star metrics. Học growth tactics - viral loops, referral programs, A/B testing.

Không phải những thứ này không quan trọng. Nhưng khi mình hỏi các members về challenges thật sự họ gặp hàng ngày, câu trả lời lại hoàn toàn khác:

• "Làm sao nói không với CEO mà không bị fired?"
• "Sao convince được sếp từ bỏ idea pet project của ông ấy?"
• "Làm sao translate user feedback thành ngôn ngữ mà C-level hiểu?"
• "Balance giữa hierarchy company với user needs như thế nào?"

Case study mình gặp

Tháng trước có member share case: Anh ấy có đống data chứng minh một feature của CEO là flop. User research, heatmaps, session recordings, conversion metrics - everything screams "đừng build cái này".

Nhưng khi present, CEO response:

"Anh nghĩ user sẽ thích mà. Data có thể sai."

Anh ấy stuck. Technical skills đầy đủ, data solid, nhưng không biết navigate situation này.

Cuối cùng breakthrough bằng cách reframe hoàn toàn approach: Thay vì "Anh ơi, data nói feature này sẽ fail", anh ấy nói "Anh có muốn test A/B feature này với một variation khác không? Nếu feature của anh perform tốt hơn, em sẽ all-in support."

CEO đồng ý ngay.

Spoiler alert: Bạn hiểu ý mình rồi đúng không?

Data không nói dối.

Power và Interest

Vụ đó khiến mình nghĩ về quyền lực trong công ty Việt Nam. Mình bắt đầu dùng ma trận Quyền lực - Mức quan tâm nghiêm túc hơn.

Basically, mỗi stakeholder rơi vào 1 trong 4 category:

High Power, High Interest: CEO, khách hàng lớn, người ra quyết định cuối cùng. Họ vừa có quyền vừa quan tâm sâu. Đây là nhóm bạn cần làm hài lòng nhất, nhưng cũng là nhóm có thể ủng hộ tầm nhìn của bạn nếu bạn làm đúng cách.

High Power, Low Interest: Lãnh đạo cấp cao không tham gia hàng ngày. Giám đốc tài chính, thành viên hội đồng quản trị, trưởng phòng khác. Nguy hiểm nhất vì họ có thể đưa ra những quyết định bất ngờ nếu bạn không cập nhật thông tin cho họ.

Low Power, High Interest: Team phát triển, thiết kế, người dùng chủ lực, hỗ trợ khách hàng. Họ nhiệt tình và có những hiểu biết tốt, nhưng không có quyền quyết định cuối cùng. Nhiều PM dành 80% thời gian ở đây và thắc mắc tại sao dự án không tiến triển.

Low Power, Low Interest: Các phòng ban ngẫu nhiên, những người liên quan gián tiếp. Email hàng tuần là đủ.

Vấn đề của PM Việt Nam: Chúng ta thường tập trung nặng vào nhóm 3 (team phát triển, người dùng) mà đánh giá thấp nhóm 2 (lãnh đạo cấp cao).

Kết quả: Sản phẩm tốt bị khai tử vì chính trị nội bộ.

Cultural navigation

6 tháng xây dựng cộng đồng dạy mình rằng thử thách lớn nhất của PM ở Việt Nam không phải về kỹ thuật. Mà là điều hướng văn hóa công sở mà vẫn giữ được tinh thần tập trung vào người dùng.

Ở phương Tây, bạn có thể thách thức ý tưởng trực tiếp, trình bày dữ liệu và mong đợi những quyết định hợp lý. Ở Việt Nam, quản lý mối quan hệ quan trọng ngang với phân tích dữ liệu.

Bạn cần biết:

• Khi nào nói thẳng, khi nào nói vòng
• Làm sao chuyển đổi hiểu biết về người dùng thành lợi ích kinh doanh
• Cân bằng việc tôn trọng thứ bậc với việc bảo vệ người dùng
• Xây dựng liên minh với những người có ảnh hưởng quan trọng
• Giúp mọi người giữ thể diện khi phải thay đổi từ những quyết định sai

Những kỹ năng này không có trong khóa học PM nào. Nhưng chúng quyết định thành công/thất bại của bạn nhiều hơn việc bạn biết tính tỷ lệ LTV/CAC.

Reality check

Thị trường Việt Nam cũng khác. Hành vi người dùng, kỳ vọng, bối cảnh văn hóa - tất cả đều khác biệt.

Yếu tố "Wow" ở Thung lũng Silicon có thể là "meh" ở Việt Nam.

Ngược lại, những tính năng thực tế, giải quyết vấn đề hàng ngày lại được đánh giá cao hơn những cải tiến fancy.

Ví dụ:

Zalo Pay tích hợp với hóa đơn điện nước. Không hấp dẫn, không cách mạng, nhưng người dùng thích vì nó giải quyết vấn đề thật sự của cuộc sống hàng ngày.

Bối cảnh là tất cả. Hiểu bối cảnh của thị trường Việt Nam, văn hóa công ty, hành vi người dùng - đó mới là bộ kỹ năng phân biệt PM tốt với PM xuất sắc.

Takeaway

Sau 6 tháng quan sát cộng đồng PM Việt Nam, mình nghĩ chúng ta cần cân bằng lại ưu tiên học tập:

Đừng ngừng học kỹ năng kỹ thuật - phân tích dữ liệu, framework, chiến thuật tăng trưởng vẫn quan trọng. Nhưng đầu tư ngang bằng vào kỹ năng điều hướng văn hóa - quản lý stakeholder, giao tiếp, xây dựng mối quan hệ.

Hiểu rõ bối cảnh - thị trường Việt Nam, văn hóa công ty, tâm lý người dùng. Mẫu từ phương Tây không phải lúc nào cũng hiệu quả.

Luyện tập nói không - một cách lịch sự, chiến lược, với cách trình bày phù hợp. Đây là kỹ năng khó nhất nhưng có giá trị nhất.

PM Việt Nam có tiềm năng trở thành đẳng cấp thế giới. Chúng ta chú ý đến chi tiết, chăm chỉ, hiểu biết văn hóa. Nhưng cần nhận ra rằng yếu tố thành công ở đây khác với những gì các blog Thung lũng Silicon dạy.

Kết

Thành viên nào trong cộng đồng tự học Product cũng có câu chuyện về điều hướng văn hóa vs bảo vệ người dùng. Có câu chuyện vui, có câu chuyện bực bội, tất cả đều là trải nghiệm học tập có giá trị.

Kỹ năng mềm nào khiến bạn ngạc nhiên nhiều nhất khi làm PM ở Việt Nam? Mình thật sự tò mò về trải nghiệm của mọi người.

Vì cuối ngày, chúng ta cùng đang học cách xây dựng sản phẩm tuyệt vời trong một bối cảnh rất đặc biệt - và càng chia sẻ kinh nghiệm, chúng ta càng phát triển nhanh hơn một cách tập thể.

Nếu bạn có câu chuyện tương tự hoặc muốn thảo luận thêm về thử thách PM ở Việt Nam, welcome tham gia cộng đồng TuHocProduct. Chúng ta cần nhiều góc nhìn hơn để giải quyết câu đố này!